شرکت تولیدی سرامیک بر دستی ایرانو با ارائه این مقاله شما را به یک گردش مجازی در میان آثار باستانی ایران که از هنر کاشی کاری ایرانی تشکیل شده اند دعوت می کند. شما را به دیدن زیبائیهای ایران دعوت می کنیم.

هنر کاشی کاری ایرانی را بهتر بشناسیم

کاشی کاری ایرانی یکی از معروف ترین هنرهای تزیینی به کار رفته در آثار و بناهای باستانی ایران است که در کشور ما سابقه طولانی و غنی دارد. معماران مشهور ایرانی از این هنر گرانبها برای پوشش سطوح اماکن عمومی مانند مساجد، معابد، ساختمان‌های دولتی، مدارس، خانه‌های اشرافی و آبگرم استفاده کرده‌اند.

زیبایی مرموز و مسحور کننده سطوح تزئین شده با هنر کاشی کاری در گذشته های دور سالانه گردشگران زیادی را از سراسر کشور و جهان به خود جذب می کند.

تاریخ کاشی ایران

واژه کاشی در لغت نامه دهخدا به نوعی از خشت ریز اطلاق می شود که پس از رنگ آمیزی یا آغشته شدن به آبگینه و پخته شدن به چینی تبدیل می شود. همچنین برخی بر این باورند که نام کاشی از کاشان گرفته شده و به تولید اصیل کاشی در این شهر یا دوران شکوفایی صنعت کاشی در این کشور در دوران تاریخی اشاره دارد.

کاشی کاری ایرانی در شکل خام و بدوی خود به عنوان عنصری از تزئینات دیوار در مقدسات و کاخ های دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی برجسته است. به عنوان مثال می توان به موزاییک ها و نقش های ساخته شده با سنگ های رنگی در شهر باستانی بیشاپور در استان فارس اشاره کرد. هنر کنده کاری با معرق پس از جنگ شاپور اول و والرین و حضور اسرای رومی در ایران به کشورمان راه یافت.

اگرچه در برخی منابع نشانه هایی از وجود صنعت کاشی در ایران پیش از اسلام دیده می شود، اما بسیاری از متون علمی رونق و شکوه این هنر بومی را به قرون اولیه پس از اسلام نسبت می دهند. از این رو، در ادامه این مقاله، به بیان جزییات نتایج منابع نگارشی علمی که بیشتر مربوط به تحول و توسعه کاشی کاری در دوران حکومت ایران پس از اسلام است، اکتفا می کنیم.

کاشی کاری ایرانی بعد از ورود اسلام به ایران،

در ادامه به تحلیل کاشی کاری پس از ورود اسلام به ایران در دوره های مختلف تاریخ می پردازیم:

۱ – انواع کاشی کاری ایرانی در دوره سلجوقی

تحقیقات علمی نشان می دهد که هنر کاشی سازی به عنوان یک عنصر تزئینی مهم در قرن پنجم میلادی توسعه یافته است. و در زمان حکومت سلجوقیان در ایران. بر اساس برخی منابع، هنر کاشی کاری در قرن های اول پس از ظهور اسلام در عراق که در آن زمان از مراکز خلافت بود، بسیار مورد استفاده قرار گرفت.

در ایران پس از اسلام، دوره سلجوقیان را می توان سرآغاز استفاده گسترده از کاشی به سبک ایرانی در تزئین بناهای مهم دانست. امروزه نمونه هایی از کاشی کاری های دوره سلجوقی را می توان در مکان های شگفت انگیزی مانند حرم امام رضا (ع) و مسجد جامع عتیق اصفهان مشاهده کرد.

۲- کاشی کاری ایرانی دوره ایلخانی

پس از دوره سلجوقی، دوره ایلخانی را می توان نقطه عطفی در هنر ایران دانست. علاقه و علاقه خاص فرمانروایان ایلخانی به این هنر اصیل باعث استفاده از آن در داخل و خارج از بناهای مذهبی و غیر مذهبی آن زمان شد و از سوی دیگر نشان از رشد و توسعه خود این صنعت داشت.

گنبد سلطانیه در استان زنجان یکی از آثار منحصر به فرد این دوره است که سطح بیرونی گنبد بزرگ با کاشی فیروزه ای رنگ پوشیده شده است. عناصر تزیینی نمای بیرونی گنبد با روش هایی مانند معرق، معقلی، کاشی یک رنگ و کاشی لعاب پران ساخته شده است. همچنین معمار این بنا با ترکیب آجر و کاشی منظره ای خیره کننده از تراس داخلی طبقه اول ایجاد کرده است.

۳- کاشی کاری ایرانی در زمان تیموریان

دوره تیموری را می توان اوج و پیشرفت هنر طلایی دانست. این روش که برای اولین بار در کتب مذهبی و تاریخی آن زمان به کار می رفت، به دلیل توانایی زیاد در کنترل تزئینات، خیلی زود در صنعت رواج یافت.

• فنون کاشی کاری دوره تیموری به سه گروه تقسیم می شود.
• کاشی کاری منفرد به شکل زیرلعابی
• کاشی کاری هفت رنگ با رنگ لعاب تک رنگ.
• کاشی معرق و روش بنایی

بیشتر کاشی های مسجد گوهرشاد با معرق، هندسی و اسلیمی پوشیده شده است. در طرح اسلیمی، هنرمند از پیچاندن ساقه‌های گیاه الهام گرفته است و کاشی‌هایی که به این روش تزئین شده‌اند از خطوط منحنی و دایره‌ای تشکیل شده‌اند که با هم تکرار می‌شوند یا خیر. پلامین این مسجد نیز با کاشی معرق و ترکیبی از نقوش اسلیمی به رنگ های سفید، آبی فیروزه ای و زرد با زمینه آبی تزیین شده است.

نقوش ختایی به صورت مجموعه‌ای از گل‌ها، برگ‌ها و جوانه‌ها بر روی ساقه‌های پیچ خورده نمایش داده می‌شود و در واقع این سبک نیز از طبیعت الهام گرفته شده است. در چیدمان لبه نمای رواق شمالی مسجد از طرح های گل و بوته ای استفاده شده است که با ظرافت از خطوط نازکی عبور می کنند.

۴- ارتقاء هنر کاشی کاری ایرانی در زمان صفویه

پس از تیموریان، تاج و تخت سلسله صفویه را در ایران می یابیم که یکی از قدرتمندترین حکومت های تاریخ ایران به شمار می رود. این دوره با تحول عظیم در معماری و دیگر هنرهای رایج آن زمان همراه است. با حمایت و توجه ویژه پادشاهان صفوی به توسعه و آبادانی کشور، تکنیک تزیین بناها با کاشی در مکان هایی مانند مساجد، کاروان ها، حمام ها، بازارها، مدارس، کاخ ها و قبرها مطرح شد.

مدرسه خان شیراز یکی از مهم ترین مدارس ساخته شده در دوران صفویه، ساختمانی جامع در استفاده از تزیینات مختلف معماری از جمله آجرکاری، کاشی کاری تک رنگ، گره کاری، مکران کاری و تزئینات بنا به شمار می رود. با کاورهای مختلف و هفت رنگ. این مدرسه توسط الله وردی خان و پسرش امام کولی خان در زمان شاه عباس اول در قرن یازدهم میلادی ساخته شد. در میان قسمت های تخته ای این مدرسه، برج های غرب، فضاهای داخلی دهلیزها و جلوی طاق نمایان است.

نمونه هایی از گیاهان، حیوانات و الگوهای خطی را می توان در بسیاری از وسایل نقلیه مدرسه خان مشاهده کرد. گیاهان شامل تصاویر گل و گیاه، گل و گلدان، درخت، سبک ختای و اسلیمی است. تزیینات اصلی این بنا در آسمان غربی، میدان در ایوان جنوبی و سقف هشتی با عناصر چوبی نشان داده شده است. سقف تالار را می توان یکی از زیباترین قسمت های مدرسه خان با تصاویری از گل های ریز و درشت شاه عباسی، انواع برگ و گره، شاخ و… دانست. در واقع تزئینات سقف لابی شبیه تابلوهای نصب مسجد شیخ لطف الله اصفهان است.

نکته جالب در مورد مدرسه خان تغییرات گسترده کاشی کاری این بنا است که به دلایل طبیعی، جنگ های داخلی، فرسودگی بر اثر زمان، تعمیرات بی دلیل، بسیاری از تزئینات این بنا را از دست داده است. و جایگزین رویه عمومی دوران قاجار شد. به طوری که امروزه بیشتر تزیینات این مدرسه به دلیل تأثیر غربی شدن این دوره به جلوه ای طبیعت گرایانه و واقع گرایانه تبدیل شده است.

مدرسه چهارباغ یکی از سبک های معماری و هنری دوره صفویه است که تزئینات اصلی آن نقوش گل و هندسی و خط به سبک کوفی و ​​ثلت است.

۵- هنر کاشی کاری ایرانی در زمان قاجار

در دوره قاجار با انتقال پایتخت به تهران و حضور صنعتگران، کاشی‌سازی سنتی ایرانی به شکل صنعتی درآمد. حاکمان قاجار نیز استفاده از کاشی برای تزئین بناهای مذهبی و دولتی را تشویق و تشویق می کردند. اما تمرکز بر تغییراتی است که در هنر کاشیکاری ایران در این دوره نسبت به دوره قبلی یعنی دوره صفویه ایجاد شده است. این تغییرات عمدتاً ناشی از تماس‌های فرهنگی بین کشورهای حاضر در ایران بود.

برای مثال می‌توان به نحوه یافتن گل‌هایی با رنگ‌های صورتی و قرمز بر روی کاشی‌های ایرانی اشاره کرد که در آن زمان بر روی حاشیه و دیوارهای لندن تأثیر گذاشته است. در عکس زیر نمونه ای از کاشی کاری مسجد نصیرالملک شیراز، یکی از چشمگیرترین بناهای ساخته شده در دوره قاجار را مشاهده می کنید.

کاشیکاری در دوره های تاریخی ایران هیچگاه صنعت مرتبط با ساختمان سازی نبوده و در بسیاری از متون در ارتباط با واژه هنر که حاوی مفاهیم والا و معنوی است دیده می شود. کاشی کاری در واقع یکی از زمینه های پیدایش مفاهیم عرفانی و فلسفی به ویژه در فضاهای معنوی بوده است و هر چه در طول تاریخ به سمت دوران معاصر پیش می رویم، با نفوذ دیدگاه ها و فرهنگ های بیگانه در فنون و صنایع سنتی ایران. ، پیوندهای نامرئی و معنادار قلمروهای عرفانی و معنوی با هنر کاشی کاری جدا می شود.

رگه هایی از این نفوذ ذائقه غربی را برای اولین بار در دوره قاجار می بینیم. در دوره پهلوی آثار ایرانی به مرحله تولید رسید و در مرحله مدرن تا امروز به حیات خود ادامه داد.

انواع کاشی ایرانی

پس از شرح کاشی کاری و سیر تحول آن در دوره های مختلف، به سبک های مختلف کاشی کاری می پردازیم. در زیر برخی از سبک های محبوب کاشی کاری ایرانی آورده شده است:

۱-کاشی کاری هفت رنگ

هفت رنگ اصلی که از قدیم الایام در این نوع کاشی استفاده می شده عبارتند از: قرمز، زرد، فیروزه‌ای، سیاه، سفید، لاجوردی و حنایی ترکیب این رنگ ها جلوه بسیار زیبایی می دهد. کاشی هفت رنگ با قطعات ساخته شده در اندازه های منظم ساخته شده است و نحوه قرارگیری این قطعات به گونه ای است که طرح کلی را کامل کرده یا با فضای اطراف هماهنگ می کند.

طرح اولیه که ممکن است شامل نقاشی ها یا کتیبه هایی در زمینه های ادبی یا مذهبی باشد، با زغال روی کاشی انجام می شود و پس از رنگ آمیزی با رنگ های براق خاص، کاشی ها را در کوره قرار می دهند تا مراحل ساخت کامل شود.

۲- کاشیکاری مقرنس

یکی از انواع کاشی کاری ایرانی کاشی کاری مقرنس می باشد. مقرنس ها یکی از روش های سنتی تزیین در معماری اصیل ایرانی است که به انواع مختلفی از جمله مقرنس های لانه زنبوری، مقرنسهای معلق و مقرنسهای جلوآمده تقسیم می شود. در گذشته هنر مقرنسکاری برای تزئین سقف بناهای متبرکه مانند مساجد و مقبره ها رواج بیشتری داشت. در این مدل کاشیکاری با برجستگی ها و فرورفتگی هایی مواجه می شویم که در نهایت به شکلی منظم و زیبا درک می شوند.

اشکال هندسی منحصر به فرد و تزئینات سه بعدی که در کاشی ها می بینیم توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند و شکوه بناهای تاریخی و اماکن مذهبی را به بالاترین درجه می رساند.

۳- کاشی کاری معرق

یکی دیگر از انواع کاشی کاری ایرانی کاشی کاری مقرنس می باشد در این روش کاشی کاری تکه های کوچک رنگی مانند جورچین در کنار یکدیگر قرار می گیرند که در نهایت با هارمونی و هماهنگی زیبا طرح مورد نظر طراح ایجاد می شود. دوره سلجوقی را می توان دوران شکوفایی هنر معرق دانست. در دوره تیموری نیز سفید، آبی ملایم و تیره، سیاه بادمجانی، کهربایی مایل به قرمز و … نیز وجود دارد. کاشی‌های معرق با رنگ‌های مختلف را در ساختمان‌های معروف آن زمان می‌بینیم.

۴- کاشی کاری معقلی

خط معقلی نوعی هنر خوشنویسی است که به صورت خط کوفی زاویه دار کشیده می شود. کاشی کاری معقلی که از این سبک خوشنویسی گرفته شده است هنری است که در آن قطعات کاشی در زوایای خاصی در کنار هم قرار می گیرند تا متن یا مضمون خاصی را به مخاطب نشان دهند.

۵- کاشی کاری مشبک

مشبک در لغت به معنای شیئی است که دارای شبکه یا منافذ زیادی است. در هنر کاشی مشبک، قطعات کاشی به گونه ای در کنار هم قرار می گیرند که فضاهای خالی بین آنها ایجاد می شود و پرتوهای نور از طریق این شبکه به داخل ساختمان می تابد.

انواع کاشی های ایرانی در طول تاریخ

در ادامه معرفی کاشی کاری ایرانی به معرفی انواع کاشی در جهان و ایران در طول تاریخ می پردازیم:

۱- کاشی های پخته شده:

مصریان باستان اولین کسانی بودند که می دانستند سفال های پخته شده قوی و ضد آب هستند. بسیاری از ملل باستان از کاشی های کوچک ساخته شده از خاک رس پخته برای تزئین ساختمان ها استفاده می کردند.

ساختمان های شهرهای باستانی بین النهرین با سفال های قرمز مات و کاشی های رنگی پوشیده شده بودند.یونان ها و رومیان باستان از سفال پخته شده برای کف ساختمان ها، سقف ها و حتی لوله های آب استفاده می کردند.

چینی ها از خاک رس سفیدی به نام کائولن برای ساختن سرامیکی محکم و سفید به نام چینی استفاده کردند. در اروپای قرون وسطی از آن برای کف کلیساها استفاده می شد. در اروپا، بیزانسی ها بیشتر از کاشی های کوچک و در مقادیر کم استفاده می کردند. با استفاده از کاشی، شیشه و سنگ، نقوش معرق معنادار و زیبایی خلق کرده اند.

۲: کاشی های لعابدار

سرامیک های ایرانی تحت تأثیر کاشی های وارداتی از چین بوده است، این کاشی ها برای مصارف تزئینی در جنوب آسیا، شمال آفریقا، اسپانیا و حتی اروپا مورد استفاده قرار می گرفتند.بدلیل اینکه خاستگاه هنر اسلامی در تخیل انسان است و در پیشرفت و توسعه اسلام مؤثر است.صنعتگران تصمیم گرفتند کاشی هایی با رنگ های روشن و تزئین شده یا با طراحی پیچیده ارائه دهند. .صنعتگران مسلمان از اکسیدهای فلزی مانند قلع، مس، کبالت، منیزیم و آنتیموان برای براق کردن کاشی ها استفاده می کردند

در قرن پانزدهم کاشی های فلزی صیقلی در ایتالیا رایج بود و به تدریج راه خود را به هنرمندان شمال ایتالیا باز کرد. . امروزه نیز از آن استفاده می شود

۳- کاشی های مدرن:

امروزه بسیاری از شرکت های تجاری از روش فرآیند پودر فشرده استفاده می کنند، ابتدا مخلوط را به شکل دلخواه فشار می دهیم و سپس لعاب می دهیم ( در بعضی مواقع هم بدون لعاب دادن) و سپس تحت حرارت زیاد قرار می دهیم. برخی از صنعتگران می توانند ملات را فشار دهند و یا با پخش پودر و بریدن آن با قالبی بنام خمیر برش، کاشی ها را به شکل دلخواه در می آورند.

نتیجه گیری

کاشی کاری ایرانی یکی از مهم ترین هنرهای ایرانی اسلامی می باشد و کاشی ایرانی از دیرباز یکی از مهمترین عناصر معماری سنتی بوده و در دوران باستان به عنوان یک تکنیک تزئینی جالب در بناهای مهم و جالب استفاده می شده است. همانطور که می دانید فضاهای شگفت انگیز، مجسمه ها، سردرها، محراب ها و نماهای زیبای داخلی و خارجی بناهای تاریخی مهم همواره نقش مهمی در رونق گردشگری داشته اند.

تمام هنرهای ایرانی از جمله کاشی کاری ایرانی را باید زنده نگه داریم و به نسل های آینده معرفی کنیم. در صورت نیاز به انواع سرامیک بر دستی ایرانو و پرسلان بر ایرانو با ما تماس بگیرید.